დონალდ ტრამპის საპრეზიდენტო კამპანიის ერთ-ერთი ქვაკუთხედი იყო ამერიკული ინდუსტრიის აღორძინების და სამუშაო ადგილების შენარჩუნების დაპირება, რასაც, მისი აზრით, აფერხებდა „უსამართლო“ საერთაშორისო სავაჭრო შეთანხმებები და სხვა ქვეყნების მხრიდან არაკეთილსინდისიერი სავაჭრო პრაქტიკა. ტრამპის ადმინისტრაციამ სწრაფად მიმართა ტარიფებს, როგორც მთავარ იარაღს ამ მიზნის მისაღწევად. ტარიფები, არსებითად, იმპორტირებულ საქონელზე დაწესებული გადასახადებია, რომლებიც მიზნად ისახავს უცხოური პროდუქციის გაძვირებას და შიდა წარმოების კონკურენტუნარიანობის გაზრდას. ტრამპის პოლიტიკის ძირითადი სამიზნე იყო ჩინეთი, რომლის მიმართაც დაწესდა ტარიფები მილიარდობით დოლარის ღირებულების საქონელზე. გარდა ამისა, ტარიფები შეეხო ისეთ მოკავშირეებსაც, როგორიცაა ევროკავშირი, კანადა და მექსიკა, განსაკუთრებით ფოლადისა და ალუმინის იმპორტზე, რაც ეროვნული უსაფრთხოების მოტივით იყო განპირობებული. ტრამპის ადმინისტრაციის მთავარი არგუმენტი იყო ის, რომ ტარიფები აიძულებდა სხვა ქვეყნებს, მოლაპარაკებებზე წასულიყვნენ და უფრო სამართლიანი სავაჭრო შეთანხმებები დაედოთ. ეს პოლიტიკა, რომელიც ხშირად მოიხსენიება როგორც "ვაჭრობის ომი", სერიოზულად აისახა გლობალურ ეკონომიკაზე, გაზარდა გაურკვევლობა და შეაფერხა საერთაშორისო ვაჭრობა.

სატარიფო პოლიტიკის მიზნები და მისი თეორიული საფუძვლები

ტრამპის სატარიფო პოლიტიკა რამდენიმე ძირითად მიზანს ისახავდა, რომლებიც პროტექციონიზმის ეკონომიკურ თეორიას ეფუძნებოდა:

  1. შიდა წარმოების დაცვა და სამუშაო ადგილების შენარჩუნება: ტრამპის მთავარი მოტივი იყო ამერიკული მწარმოებლების დაცვა იაფი იმპორტისგან, განსაკუთრებით ჩინეთიდან. მისი არგუმენტი იყო, რომ დაბალმა იმპორტულმა ფასებმა გამოიწვია ამერიკული კომპანიების დახურვა და სამუშაო ადგილების დაკარგვა. ტარიფები მიზნად ისახავდა იმპორტირებული საქონლის გაძვირებას, რათა შიდა პროდუქცია უფრო კონკურენტუნარიანი გამხდარიყო.
  2. სავაჭრო დეფიციტის შემცირება: აშშ-ს დიდი ხანია აქვს სავაჭრო დეფიციტი ბევრ ქვეყანასთან, განსაკუთრებით ჩინეთთან. ტრამპი თვლიდა, რომ ეს დეფიციტი იყო ამერიკული ეკონომიკის სისუსტის ნიშანი და მიზნად ისახავდა მის შემცირებას ტარიფების მეშვეობით, იმპორტის მოცულობის შემცირებით და ამერიკული ექსპორტის ზრდის ხელშეწყობით.
  3. სხვა ქვეყნების "უსამართლო" სავაჭრო პრაქტიკის შეცვლა: ტრამპის ადმინისტრაცია ადანაშაულებდა ჩინეთს ინტელექტუალური საკუთრების ქურდობაში, იძულებით ტექნოლოგიურ ტრანსფერში, სუბსიდირებაში და სხვა სავაჭრო ბარიერებში, რომლებიც ამერიკული კომპანიებისთვის არახელსაყრელ პირობებს ქმნიდა. ტარიფები აღიქმებოდა, როგორც ზეწოლის ინსტრუმენტი, რათა აიძულოს ჩინეთი შეეცვალა თავისი პრაქტიკა.
  4. ეროვნული უსაფრთხოება: ტრამპმა ტარიფები დააწესა ფოლადსა და ალუმინზე, მოკავშირე ქვეყნებიდანაც კი, ეროვნული უსაფრთხოების მოტივით. მისი არგუმენტი იყო, რომ ამ სტრატეგიულ მასალებზე დამოკიდებულება სხვა ქვეყნებზე საფრთხეს უქმნიდა აშშ-ის თავდაცვის ინდუსტრიას.

ტრამპის სატარიფო პოლიტიკის განხორციელება და შედეგები

ტრამპის სატარიფო პოლიტიკა რამდენიმე ეტაპად განხორციელდა, რასაც მოჰყვა მოსალოდნელი და მოულოდნელი შედეგები:

  1. ტარიფები მზის პანელებსა და სარეცხ მანქანებზე (2018 წლის იანვარი): ეს იყო ტრამპის პირველი მასშტაბური ტარიფები, რომლებიც მიზნად ისახავდა აშშ-ში ამ პროდუქტების შიდა წარმოების გაძლიერებას. შედეგად, მზის პანელების იმპორტი შემცირდა, თუმცა ამერიკული მწარმოებლები სრულად ვერ აკმაყოფილებდნენ მოთხოვნას, რამაც მზის ენერგიის პროექტების გაძვირება გამოიწვია.
  2. ტარიფები ფოლადსა და ალუმინზე (2018 წლის მარტი): ტრამპმა 25%-იანი ტარიფი დააწესა იმპორტირებულ ფოლადზე და 10%-იანი ალუმინზე, რამაც გავლენა მოახდინა არა მხოლოდ ჩინეთზე, არამედ აშშ-ის მოკავშირეებზეც. ამან გამოიწვია საერთაშორისო დაძაბულობა და შურისმაძიებელი ტარიფები აშშ-ის ექსპორტზე. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი ამერიკული ფოლადის ქარხანა სარგებლობდა ამით, მომხმარებლებმა და ფოლადზე დამოკიდებულმა ინდუსტრიებმა (მაგალითად, ავტომწარმოებლებმა) იგრძნეს ფასების ზრდა.
  3. სავაჭრო ომი ჩინეთთან (2018-2020): ეს იყო ტრამპის სატარიფო პოლიტიკის ცენტრალური ნაწილი. აშშ-მ ტარიფები დააწესა ასობით მილიარდი დოლარის ღირებულების ჩინურ საქონელზე, დაწყებული ელექტრონიკიდან და ტექსტილიდან დამთავრებული სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტებით. ჩინეთმა საპასუხო ტარიფებით უპასუხა ამერიკულ საქონელზე, მათ შორის სოფლის მეურნეობის პროდუქციაზე, რამაც სერიოზული ზიანი მიაყენა ამერიკელ ფერმერებს. ვაჭრობის ომმა გამოიწვია გლობალური მიწოდების ჯაჭვების გადაწყობა, ინფლაციის ზრდა ზოგიერთ სექტორში და ეკონომიკური გაურკვევლობა. მიუხედავად იმისა, რომ 2020 წელს მიღწეული იქნა "ფაზა ერთი" შეთანხმება, რომლის მიხედვითაც ჩინეთმა პირობა დადო, რომ გაზრდიდა ამერიკული პროდუქციის შესყიდვებს, ბევრი ძირითადი საკითხი გადაუჭრელი დარჩა.
  4. ტარიფები სხვა ქვეყნებზე: ტრამპმა ასევე დააწესა ტარიფები სხვა ქვეყნებზეც, მაგალითად, ევროკავშირზე (თვითმფრინავებზე, ღვინოზე და სხვა პროდუქტებზე) და თურქეთზე (ფოლადზე). ეს ნაბიჯები ხშირად დიპლომატიური ზეწოლის ინსტრუმენტად გამოიყენებოდა.

სატარიფო პოლიტიკის შედეგები კომპლექსური იყო:

  • ამერიკული ინდუსტრია: ზოგიერთმა შიდა მწარმოებელმა, მაგალითად, ფოლადის კომპანიებმა, მოკლევადიან პერსპექტივაში გარკვეული სარგებელი მიიღეს, რადგან მათ გაუძვირდათ კონკურენცია. თუმცა, სხვა ინდუსტრიებმა, რომლებიც იმპორტირებულ კომპონენტებს იყენებენ, დაზარალდნენ გაზრდილი ხარჯების გამო. სამუშაო ადგილების მასშტაბური ზრდა, რასაც ტრამპი პროგნოზირებდა, არ მომხდარა.
  • მომხმარებლები: ტარიფებმა გაზარდა იმპორტირებული საქონლის ფასები, რაც საბოლოოდ ამერიკელ მომხმარებლებს დააწვა.
  • საერთაშორისო ვაჭრობა: ტარიფებმა გამოიწვია გლობალური ვაჭრობის მოცულობის შემცირება და ვაჭრობის წესების გაურკვევლობა. კომპანიებმა დაიწყეს მიწოდების ჯაჭვების გადაწყობა, რათა თავიდან აეცილებინათ ტარიფები, რაც ხანგრძლივ პროცესს წარმოადგენს.
  • საგარეო ურთიერთობები: ტრამპის ტარიფებმა დააზიანა აშშ-ის ურთიერთობები ბევრ მოკავშირესთან, რამაც გამოიწვია უნდობლობა და საპასუხო ზომები.

პოლიტიკური და ეკონომიკური დებატები

ტრამპის სატარიფო პოლიტიკამ გამოიწვია ფართო პოლიტიკური და ეკონომიკური დებატები.

მხარდამჭერები ამტკიცებდნენ, რომ ტარიფები აუცილებელი იყო ამერიკული ინდუსტრიის აღსადგენად, სამუშაო ადგილების დასაცავად და ჩინეთის "უსამართლო" სავაჭრო პრაქტიკასთან საბრძოლველად. ისინი თვლიდნენ, რომ ტრამპმა მოახერხა ჩინეთისთვის ანგარიშის გაწევა და აიძულა იგი, გარკვეული დათმობები გაეკეთებინა. ასევე, არგუმენტი იყო, რომ მოკლევადიანი ტკივილი აუცილებელი იყო გრძელვადიანი ეკონომიკური უსაფრთხოებისთვის.

კრიტიკოსები კი ამტკიცებდნენ, რომ ტარიფები ზიანს აყენებდა ამერიკელ მომხმარებლებს ფასების ზრდით, აფერხებდა საერთაშორისო ვაჭრობას, აზიანებდა აშშ-ის რეპუტაციას, როგორც სანდო სავაჭრო პარტნიორის, და ვერ მიაღწია სასურველ შედეგებს სამუშაო ადგილების შექმნისა და სავაჭრო დეფიციტის შემცირების კუთხით. ბევრი ეკონომისტი აფრთხილებდა, რომ ტარიფები არის არაეფექტური ინსტრუმენტი ეკონომიკური პრობლემების გადასაჭრელად და ხშირად იწვევს საპასუხო ზომებს, რაც საბოლოოდ ყველა მხარისთვის წამგებიანია.

ტრამპის სატარიფო პოლიტიკა ნათლად აჩვენებს, თუ რამდენად რთული და მრავალმხრივია საერთაშორისო ვაჭრობის საკითხი. მისი გავლენა ამერიკულ ეკონომიკაზე და გლობალურ ვაჭრობაზე გრძელვადიან პერსპექტივაში შეფასებას ჯერ კიდევ საჭიროებს. ჯო ბაიდენის ადმინისტრაციამ მართალია, არ მოხსნა ტრამპის მიერ დაწესებული ყველა ტარიფი, მაგრამ ცდილობს, უფრო კოორდინირებული მიდგომა გამოიყენოს სავაჭრო საკითხების გადასაჭრელად, მოკავშირეებთან თანამშრომლობით.

 

სამომავლო პერსპექტივები

ტრამპის სატარიფო პოლიტიკა, მიუხედავად მისი პრეზიდენტობიდან გასვლისა, გრძელვადიან გავლენას ახდენს გლობალურ ეკონომიკურ ლანდშაფტზე. მომავალი პრეზიდენტობის პირობებში (მაგალითად, თუ ტრამპი კვლავ მოვა ხელისუფლებაში) მისი სატარიფო პოლიტიკის პრინციპები, სავარაუდოდ, კვლავ გააქტიურდება. ეს მოიცავს:

  • "აშშ-ის პირველ ადგილზე" პრინციპი: ტრამპი გააგრძელებს ვაჭრობის პრიორიტეტულ მიმართულებად განხილვას, რომელიც აშშ-ის შიდა ინტერესებს ემსახურება, მაშინაც კი, თუ ეს საერთაშორისო ნორმებთან ან მოკავშირეების ინტერესებთან კონფლიქტში მოვა.
  • "უნივერსალური ძირითადი ტარიფი": ტრამპის მიერ გაჟღერებული იდეა იმპორტირებულ საქონელზე დაახლოებით 10%-იანი „უნივერსალური ძირითადი ტარიფის“ დაწესების შესახებ, თუ ის განხორციელდება, მნიშვნელოვნად შეცვლის გლობალურ ვაჭრობას. ეს გამოიწვევს ფასების ზრდას აშშ-ში, საპასუხო ტარიფებს სხვა ქვეყნებიდან და გლობალური მიწოდების ჯაჭვების კიდევ უფრო მეტ გადაწყობას.
  • მიწოდების ჯაჭვების "რეშორინგი": ტრამპი კვლავ მოუწოდებს ამერიკულ კომპანიებს, დააბრუნონ წარმოება აშშ-ში ("reshore") და შეამცირონ დამოკიდებულება უცხოურ, განსაკუთრებით ჩინურ, მიწოდების ჯაჭვებზე. ეს მოითხოვს მნიშვნელოვან ინვესტიციებს შიდა წარმოებაში და შეიძლება გამოიწვიოს პროდუქციის გაძვირება.
  • გაგრძელებული დაპირისპირება ჩინეთთან: სავარაუდოდ, აშშ-ჩინეთის სავაჭრო ურთიერთობები კვლავ დაძაბული დარჩება, ტარიფები და სხვა სავაჭრო ბარიერები აქტიურად იქნება გამოყენებული.

ამჟამინდელი გლობალური ეკონომიკური არასტაბილურობის, ინფლაციის და გეოპოლიტიკური დაძაბულობის ფონზე, ტრამპის სატარიფო პოლიტიკის შესაძლო განახლება სერიოზულ გამოწვევებს შეუქმნის მსოფლიო ეკონომიკას. ის მოითხოვს მთავრობების, ბიზნესების და საერთაშორისო ორგანიზაციებისგან სტრატეგიულ დაგეგმვასა და ადაპტაციას.